Dağlık Karabağ'da eski ve küçük bir şehir vardı - Hocalı ... Fakat şimdi bu şehir yoktur. Bir gecenin içerisinde - 1992 Şubat 25-den 26-na keçen gece Hocalı ermeni vandalları tarafından yerle bir edildi. Bir gecenin içerisinde ermeni silahlı kuvvetleri şehrin nüfusuna karşı korkunç soykırım gerçekleştirdi.
Hocalı kentinin bulunduğu arazi Azerbaycan tarihinin eski dönemlerinden günümüze kadar tarihi ve kültür geleneklerini yansıtan en eski insan meskenlerindendi. Burada son tunç ve ilk demir dönemlerine (m.ö.VIII-VII yüzyıllar) aid edilen defn abideleri - taş kutular, höyük, nekropol ve çok sayıda "koç ve eyer" şekilli kabir taşları bulunmuştur. Arkeolojik kazılarda çeşitli seramik kaplar, silahlar, taş, bronz, kemik süs eşyaları, bronz emek aletleri, kilden ev eşyaları vb. tespit edilmiştir. Bulunan boncuk tanelerinin birinde Asur şahı Adadnerarinin (m.ö. 807-788 y.y.) adı yazılıdır ... Fakat ermeni vandalları bu tarihi yapıların çoğunu imha etmişlerdir.
Hocalı Dağlık Karabağ'ın başkenti Xankendinin 14 km güneydoğusunda, Karabağ dağ silsilesinde ve Ağdam-Şuşa, Esgeran-Hankendi yollarının üzerinde uygun bir yerde bulunuyordu. Karabağ'daki tek havaalanı da Hocalı'da idi. Sonrasında ermeniler itiraf etmişlerdi ki, ermeni silahlı birliklerinin ana hedefleri stratejik önemli Hocalı platsdarmının imha edilmesi, bu menteqeden geçen Esgeran-Hankendi yolunun boşaltılması, Azerbaycanlıların yönetiminde olan havaalanının ele geçirilmesi olmuştur. Diğer yandan eski ve zengin kültür geleneklerini yansıtan Azerbaycan şehrini yeryüzünden silmek ve nüfusu Azerbaycan Türklerinden oluşan şehirde etnik temizlik yapmak da ermenilerin planına dahildi. Öyle ki, Hocalı Dağlık Karabağ'ın esasen Azerbaycan Türklerinin yaşadığı ikinci şehri idi. 1992 yılı kanlı faciasına kadar Hocalı'da 7 bin kişi yaşıyordu. 1988 yılından itibaren Ermenistan'dan ve komşu Xankendi'nden ermeniler tarafından kovulmuş çok sayıda Azerbaycan Türkü, 1989 yılında Farkana'dan (Özbekistan) mülteci gelmiş 54 mehseti-türkü ailesi de burada yerleşmişler.
Hocalı 1991 yılı Ekim ayından itibaren ermeniler tarafından kuşatılmıştı. 30 Ekimde otomobil yolları kapatılmış ve tek ulaşım vasıtası helikopter kalmıştı. Hocalı'ya son helikopter 1992 yılı Ocak ayının 28-de gelmişti, fakat sonra bu ulaşım da kesilmişti. 2 Ocaktan itibaren şehre elektrik verilmiyordu. Şehir ancak halkın kahramanlığı ve mudafaaçıların cesurluğu sayesinde yaşayır ve korunurdu. Şehrin savunması genel olarak atıcı silahlarla silahlanmış yerli Kendini Mudafaa destesi, milis ve Milli Ordunun askerlerinden oluşmuştu.
Şubatın ikinci yarısından itibaren Hocalı her gün ermeni ordusu tarafından toplardan, ağır makinelerden ateşe maruz kalırdı. 1992 yıl 25 Şubat akşam çağından ise şehir kesintisiz ateşe tutulmaya başlamıştır. Silahsız ve savunmasız Hocalı kentine saldırıda ermeni ordusu ile beraber Hankendi şehrinde yerleştirilmiş eski Sovyet 366. motoatıcı askeri alayının askeri güçleri ve askeri tekniği de yer alırdı. Önce şehirde yerleşen askeri ve savunma noktaları dağıtılmıştır. Az bir zaman için şehir tamamen ateşe bürünmüştür. 26 Şubat'ta sabah saat 5'e gibi şehir ermeni orduları tarafından işgal edilmiştir. Şehirde kalmış yaklaşık 2500 kişi sivil ahali ve müdafaaçılar yakındaki Ağdam kentine ulaşmak umuduyla Hocalı'yı terk etmeye mecbur oldular. Ancak şehri dağıtmış ermeni silahlı birlikleri ve motoatıcı alayın askerleri yerli ahaliye zulüm ettiler ... Katil ermeniler ahaliye ateş etdiler, çok sayıda çocuk, kadın ve yaşlıları esir aldılar. Ve sonra onlara ağır işkenceler verdiler. Ermeni militanlarının takiplerinden kurtularak ormanlara, dağlara kaçan insanların çoğu soğuktan, ayazdan helak oldular.
Cinayetkar ermeni silahlılarının vahşeti sonucunda Hocalı halkından 613 kişi (onlardan 106 kişi kadın, 63 kişi çocuk, 70 kişi ihtiyar olmuştur) öldürülmüş, 487 kişi sakat olmuş, 1275 kişi sivil insan - yaşlılar, çocuklar, kadınlar esir alınarak akılalmaz ermeni zulmüne ve hakaretine maruz kalmışlardır. 150 kişinin kaderi hala belli değildir.
Hocalı faciasında 8 aile tamamen yok edilmiş, 24 çocuk ana-babasını, 130 çocuk ise velilerden birini kaybetmiştir. Bu cinayette 56 kişi vahşicesine katledilmiştir. Onlar diri diri yakılmış, kafaları kesilmiş, yüzlerinin derisi soyulmuş, bebeklerin gözleri çıkarılmış, süngü ile hamile kadınların karınları yarılmıştır. Ermeniler hatta cesetlere de hakaret etmişler ... Hocalı'ya saldırı zamanı ermeni silahlı birliklerinin sivil halka karşı acımasız eylemleri uluslararası hukuk normlarına - Cenevre Sözleşmesi'ne, aynı zamanda İnsan Hakları Bildirgesi maddelerine ve d. belgelere aykırıdır.
O karlı-soğuk kış gecesinde Hocalı'da yaşanan facianın ağırlığını kavramaya idrakin bile gücü yetmiyor. O gece dehşet yaşadı Hocalı ... o gece toprak kana, şehir alevlere büründü ... çocuklar, kadın ve yaşlılar, sivil nüfus akıl almaz bir vahşetle katledildi Hocalı'da ... Bu, Azerbaycan Türklerine karşı işlenmiş asıl soykırım idi. Kaddarlığına göre Hocalı katliamı yirminci yüzyılın Hatın, Hiroşima, Nagazaki ve Sonqmi faciaları ile bir sırada durur ...
Hocalı faciası Dağlık Karabağ munakaşası sırasında yaşanan en korkunç olaylardan biridir. Azerbaycan Cumhuriyeti Milli Meclisi Kararı ile 26 Şubat "Hocalı soykırımı ve ulusal yas günü" ilan edilmiş, bu konuda tüm uluslararası kuruluşlara bilgi verilmiştir. Her yıl 26 Şubat saat 17.00-da Azerbaycan halkı Hocalı soykırımı kurbanlarının hatırasını bir dakikalık saygı duruşuyla hatırlayır. Ama bununla mesele bitmir. Azerbaycan'ın 50 ye kadar bölgesine yayılmış Hocalı halkı Dağlık Karabağ sorununun adil çözümü, Hocalı'da ermeni teröristlerin işlediği etnik temizleme olgusuna beynalhalk düzeyde hukuki değer verileceği umuduyla yaşarlar. Fakat Hocalı soykırımından 24 yıl ötmesine rağmen ermeni katillerin Hocalı'da yaptıkları vandalizm halen uluslararası düzeyde yasal değerini, Hocalı soykırımının sorumluları, organizatörleri ve uygulayıcıları ise layikli cezalarını almamışlar.
Şu anda ABD'nin ayrı ayrı eyaletleri ile birlikte dünyanın yirmi beşe kadar ülkesi Hocalı faciasını soykırım olarak tanımaktadır, fakat aralarında Rakistan dışında bir Müslüman, bir Türk devleti yoktur. Ne yazıklar ki, gerçek bu ...
Dağlık Karabağ'da eski ve küçük bir şehir vardı - Hocalı ... Onun sessiz çığlığını duyan olacak mı?