Ayaz Ata, Türk mitolojisinde, özellikle Kazak ve Kırgızlarda soğuk tanrısı. Yani Noel Baba ile özleşmiştir. Hatta Noel babanın ta kendisidir. Etomolijide, ay kökünden türemiş, soğuk ve ay ışığı anlamına geliyor. Aynı zamanda Zemheri, Karakış anlamında da kullanılır. Ayas aynı zamanda mehtap demektir. Açık ve bulutsuz bir hava da ay göründüğü zamanda ki çıkan soğuk demektir. Dahası eski Altaycada Ayas kelimesi açık gök yüzü manasını taşımaktadır.
Ayas Han olarak da bilinen, ay ışığından yaratılmış manasına da gelir. "Ak Ayas" olarak da adı geçen Ayaz Ata, Ülker burcunun altı yıldızı, göğün altı deliğidir. O deliklerden soğuk üfleyince kış gelir inancı hakimdi. Ayaz, tüm Türk coğrafyasında yakıcı soğuk anlamına gelir ki, Ay'ın gökte rahatlıkla görüldüğü açık havalarda meydana geldiği için Ay tanrısının "Ayas Han'ın" gönderdiği düşünülür. Bu haliyle de bir Noel Baba olarak düşünülebilir. Bu nedenledir ki, Kazaklarda bire bir Noel Baba ile özdeşleşmiştir.
Ayaz Ata Türk kültüründe kışın soğukta ortaya çıkan, kimsesizlere ve açlara yardım eden bir evliya olarak ta bilinir. Etemoloji ve kültürel olarak Türk kültüründe var olan bir kişilik olduğu kesindir. Bazı görüşlere göre, Ayas Han ile aynı kişidir. Kazaklarda kışın karşılanması ile ilgili olarak Soğumbası isimli bir eğlence de bulunmaktadır. İlk karın yağması ve ilk soğuğun vurması ile kutlanan bir bayramdır. Bu bayramla da bir ilgisinin olması muhtemeldir.
Azericede Şahta Ata sözcüğü de yine bire bir çevri ile Soğuk Ata veya Ayaz Ata anlamına geliyor. Özbekçede Şahta sözcüğünün ocak manasına gelmesi ise kelimenin anlamı açısından dikkat çekicidir. Azerbaycan'da Şaxta baba olarak da bilinir. Şaxta babanın torununun adı ise Qar Qızıdır. Yeni yılda çocuklara hediye dağıtılması ta oralardan gelmektedir. Başkurt dilinde, Ayaz Ata "Kış Babası" olarak yer alır. Ayaz Ata'nın torunu ise "Kar Güzeli" adıyla anılır. Tataristan kültüründe Qış Babay olarak söylenir. Torunu ise Qar Qızı ismiyle tanınır.
Orta Asya Türklerinin yılbaşı olarak "Nardugan Bayramı'nı Hıristiyanlar Hz İsa'nın doğuşu adına Noel olarak kutlamaktalar. Noel Baba diye gerçek bir kişi yoktur. Hakkında söylenenler tamamen bir efsaneden ibarettir. Ayaz Ata ise geçmişi on bin yıl öncesine uzanan proto Türk topluluklarında Yel Ana olarak da anılmaktadır. Çünkü o dönemler ki Türklerin anaerkil bir topluluk olmasındandır. Ataerkil dönemle birlikte Yel Ana'ya yerine Yel Ata denilmeye başlanmıştır. Zaman içinde Ayaz Ata ismi de verilmeye başlamıştır.
Türklerin kutladığı Nardugan Bayramı büyük şenliklerle "Akçam Ağacı" altında kutlanılırdı. Bu bayram kutlamaları Hunlar tarafından Avrupa'ya taşınır. Hıristiyanlar, Nardugan törenini Hz İsa'nın doğumuyla ilişkilendirip Noel adıyla kutlamaya başlarlar.