İki haftadır “İLKSAN Röportajı” ve “İLKSAN Genel Kurulu” başlıklı yazılarımla, geçmişteki mücadeleyi ve bazı bilgileri aktarmaya çalıştım. Bu yazımda İLKSAN mevzuatı ile ilgili görüşlerimi ve yaşadıklarımızı anlatmaya çalışacağım.
Öncelikle şunu belirtmeliyim: Kurumların mevzuatı üzerinde çok oynuyoruz. Yeni gelişmelere göre tabii ki değişiklikler yapılacaktır; ancak, kadrolaşma veya menfaat amaçlı değişiklikler doğru değildir. Kurumların etkinliğini ve itibarını mevzuat değil, ehliyetli, liyakatli, tecrübeli yöneticiler sağlar.
İLKSAN Kanunu
13 Ocak 1943 tarih ve 4357 sayılı Kanun (R.G:19/01/1943- 5308)’la, “Hususi İdarelerden Maaş Alan İlkokul Öğretmenlerinin Kadrolarına, Terfi, Taltif ve Cezalandırılmalarına ve Bu Öğretmenler İçin Teşkil Edilecek Sağlık ve İçtimai Yardım Sandığı ile Yapı Sandığına ve Öğretmenlerin Alacaklarına Dair Kanun” kabul edilmiştir.
Kanunun adından da anlaşılacağı üzere -kapsamı biraz genişletilmiş olsa da- özel idareden maaş alan ilkokul öğretmenleri ile ilgili olup bunlara yapılacak yardımları, ödül ve cezalandırmaları ve sandığın gelirleri ile harcamalarını kapsamaktadır.
Zamanla yasada birçok değişiklik yapılmıştır. 2014 yılına kadar, 1.madde (30/01/1948- 5166/6 md.), 6.madde (30/01/1948- 5166/6 md.), 9.madde (30/01/1948- 5166/6 md.), 12. ve 13.maddeler (14/05/1958- 7118/19 md.); başka kanunlara atıfta bulunularak -parantez içi tarih ve sayılı yasalarla- kaldırılmış veya değiştirilmiştir.
Anayasa Mahkemesi kararı: 1985 yılında TBMM’nin 91 üyesi; kanunda değişiklik yapan 09/04/1985 tarih ve 3179 sayılı Kanun’un 1. ve 2.maddelerini, Anayasa’ya aykırı olduğu gerekçesiyle iptal istemiyle Anayasa Mahkemesi’ne götürmüşlerdir. Gerekçede; (kısaltarak yazdım) “Sandık kendi organları eliyle yönetilmektedir. Bu organlar genel kurulda seçilmektedir…
Sosyal amaçlı, tabandan tavana kadar üyelerin iştiraki ile seçimler yapılmakta, temsilciler seçilmekte ve temsilcilerin oluşturduğu genel kurulda sandığın her türlü hesap ve işlemi görüşülmekte, seçimler yapılmakta ve ANASTATÜ değiştirilebilmektedir… Sandık genel kurulu, sandık üyelerinin seçtiği temsilcilerden oluştuğu cihetle en yüksek organ olarak sandığa tam hâkim bir konumdadır...
3179 sayılı Yasa ile eskiden genel kurulun görevi olan ANASTATÜ yapma ve değiştirme hakkı elinden alınarak Milli Eğitim Gençlik ve Spor Bakanlığına verilmiştir (Bakanlığın o tarihteki adıdır)… Sandık genel kurulunun elinden, en önemli hakkı olan ANASTATÜ yapma ve değiştirme hakkının alınması, bu genel kurulu dolayısıyle de tüm üyelerini devreden çıkarmıştır…
Uzun zamandır yaşanan bir gerçek ve oluşmuş bir teamül vardır. 3179 sayılı Yasa ile getirilen yeni durum, sandığa el koyma şeklinde değerlendirilmelidir…” denilmektedir. Ancak, açılan iptal davası; (mahkemenin inceleme raporunu açıkladıktan sonra) “Anayasa’ya aykırı bulunmadığına ve iptal isteminin reddine,” şeklinde 28/11/1985 tarihinde (Karar sayısı: 1985/22, R.G: 21/01/1986- 18995) karar verilmiştir.
01/03/2014 tarih ve 6528 sayılı (R.G: 14/03/2014- 28941) “Milli Eğitim Temel Kanunu ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair” Kanun’un 27 inci maddesinin 1 ve 2 inci fıkrası ile 4357 sayılı Kanun'un 2, 3, 4, 5, 7, 8, 10 ve 15 inci maddeleri ve geçici 1, 2, 3 ve 4 üncü maddeleri yürürlükten kaldırılmış, 4357 sayılı Kanun sadece Sandığın kanunu haline getirilmiştir.
Ancak, değişmeyen tek husus, Sandığın Millî Eğitim Bakanlığı’na bağlı kalmasıdır. İllerden seçilerek gelen Sandık Temsilciler Kurulu üyeleri, gizli oyla Yönetim Kurulu Üyelerini seçmelerine rağmen Bakanlık, sandıktan ve Ana Statü’yü değiştirme yetkisinden hiç vazgeçmemiştir.
İLKSAN Ana Statüsü
Daha önce Ana Statünün 7 nci maddesindeki “Temsilciler Kurulunun Görevleri” arasında bulunan; “g) Ana Statü değişiklik teklifini Bakanlığa sunulmak üzere Yönetim Kuruluna tevdi etmek”, 9 uncu maddede “Yönetim Kurulu'nun Görevleri” arasında bulunan; “a) Sandığın çalışmalarını Kuruluş Kanunu ve bu Anastatü hükümlerine uygun olarak yönetmek ve Sandığın yönetiminden sorumlu olmak” ve “n) Anastatü'de yapılması gereken değişikler hakkında Bakanlığa görüş bildirmek. Sandığın gelişmesi, daha yararlı olması için araştırmalar yapmak” görevleri, kurulların elinden alınmıştır.
1985 yılındaki Anayasa Mahkemesi kararı Kanun’la ilgili olduğuna göre, söz konusu kanunla eklenen “Geçici Madde 5- (Ek: 09/04/1985- 3179/2 md.) Bu Kanunda öngörülen ‘anastatü’, Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten itibaren en geç 3 ay içinde hazırlanır. Bu statünün hazırlanmasında sandığın mevcut organlarından, Genel Kurul, Genel Yönetim Kurulu, Merkez Yürütme Kurulu ve Denetim Kurulu müştereken veya ayrı ayrı istişari görüş bildirebilir.”
Geçici Madde 6- (Ek: 09/04/1985-3179/2 md.) ‘Anastatü’ hazırlanıncaya kadar temliki tasarruflarda bulunulmamak şartı ile mevcut ‘anastatü’ hükümlerinin tatbikine devam olunur.” denilmesinden, sandığın daha önce bir Ana Statüsü olduğu anlaşılıyor.
Ancak, bu Ana Statü’yü bulamadım. İLKSAN sitesindeki mevzuat bölümünde, Ana Statü 1995 yılından başlatılmış. 22/03/1995 tarih ve 22235 sayılı Resmî Gazete’de yayınlanan ve 1995 yılında yürürlüğe giren bu Ana Statü’de, (R.G: tarih ve sayıları; 16/03/2001- 24344, 08/08/2002- 24840, 14/03/2006- 26108, 28/12/2007- 26740, 05/02/2010- 27484, 24/10/2012- 28451, 28/05/2014- 29013, 02/03/2017- 29995, 27/08/2017- 30167, 07/07/2018- 30471, 01/06/2019- 30791, 23/03/2021- 31432) yayınlanan ek ve değişiklikler yapılmış.
Yukarıda belirttiğim gibi, “İlkokul Öğretmenleri Sağlık ve Sosyal Yardım Sandığı Ana Statüsü”nün ilk halini bulamadım. Ancak, İLKSAN’ın tarihçesinin son paragraflarında şu ifadeler yer alıyor: “4357 sayılı Kanunun gerekçesinde, Sandığın kuruluş amacı, ‘…Öğretmenlerden hastalananlara, evlenenlere, çocuk doğuranlara, çocuklarını okutacaklara, ölenlerin ailelerine yardım etmek ve geçinme yükünü hafifletmek, sağlığa ve içtimai yardıma taalluk eden meselelerde öğretmenleri birbirlerine yardım edici duruma getirmek gayesini güden bu Sandığın teşkili faydalı ve zaruri görülmüştür…’ şeklinde belirlenmiştir.
Bu amaçla kurulan İlkokul Öğretmenleri Sağlık ve Sosyal Yardım Sandığı’nın Ana Statüsü, kuruluşundan itibaren Türkiye’nin tüm illerinde bulunan üyeleri temsil eden ve seçimle gelen delegelerin iştiraki ile yapılan Genel Kurul’da hazırlanarak Bakanlığın onayı ile yürürlüğe girerken, 09.04.1985 tarih ve 3179 sayılı Kanunun 1.maddesi ile Ana Statü hazırlama yetkisi Millî Eğitim Bakanlığına verilmiştir.
4357 Sayılı kanun gereğince Sandığın idare ve işleyişini düzenleyen temel metin olan Ana Statüyü ve bu Ana Statüye dayanılarak hazırlanan Yönetmelikleri yürüten asli mercii Milli Eğitim Bakanıdır.”
Yürütme Konusu
4357 sayılı Kanun’un 17 nci maddesinde; “Bu Kanunun hükümleri icraya Dahiliye, Maliye ve Maarif Vekilleri memurdur.” denilirken, Ana Statü’nün “Yürürlük” başlıklı 44 üncü maddesinde; “Bu Ana statü Milli Eğitim Bakanı tarafından onaylanmak suretiyle Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girer.” “Yürütme” ile ilgili 45 inci maddesinde de; “Anastatü hükümlerini Milli Eğitim Bakanı yürütür.” yazılmaktadır.
Haftaya devam…