• Künye
  • İletişim
  • Çerez Politikası
  • Gizlilik İlkeleri
Anasayfa
  • GÜNDEM
  • KAMU
  • SENDİKA
  • DÜNYA
  • EKONOMİ
  • SİYASET
  • HUKUK
  • TÜRK DÜNYASI
  • EĞİTİM MEMURLAR
  • Ara
SON DAKİKA:
15:30
Milletin su parasıyla kendine TOGG bile almış
11:34
İstanbul Emniyeti'nde yeni atamalar!
Video Galeri Foto Galeri Yazarlar Üye Paneli
A
Büyüt
A
Küçült
  1. Köşe Yazarları
  2. Yaşar YENİÇERİOĞLU UAEF Başk
  3. Harezmî=Algoritma-2
Yayınlanma: 02 Haziran 2024 - 09:47

Harezmî=Algoritma-2

02 Haziran 2024 - 09:47
Yazdır
A
Büyüt
A
Küçült
Yaşar YENİÇERİOĞLU UAEF Başk
Yaşar YENİÇERİOĞLU UAEF Başk

Geçen hafta “Harezmî” hakkında, Türk Dil Kurumu (TDK) Güncel Türkçe Sözlük’te geçen tanımları vermiştim. Bundan birkaç yıl önce “El-Harezmî’nin Türk olduğuna dair” yakın arkadaşımla yaptığımız sohbet, yıllar sonra da olsa bu yazıyı yazmama vesile olmuştu. Arkadaşım, TDK’nun geçmişte yaptığı tanımları göndermiş ve şu açıklamayı yazmış: “TDK’nda; 1 inci tanım (2005 yılı Haziran ayının 3 üncü haftasında), 2 nci tanım (2005 yılı Haziran ayının 4 üncü haftasında) 3 üncü tanım ise kamuoyu tepkisi sonucu yıllar sonra yapılan tanımlama.” Bu tanımları yazıma almayı uygun buldum.

 “Fr.ALGORİTMA: IX.yüzyılın başında yaşamış olan Türk matematikçilerinden Musaoğlu Harezmli Mehmed’e Arapların unvan olarak verdiği Elharezmî adından batıda yapılan bir terim. Orta Çağda ondalık sayı sistemine göre yapılan ve son zamanlarda belirli herhangi bir kurala bağlı bulunan her türlü hesap işlemine verilen ad, Harezmli yolu”

“algoritma isim, matematik (algori’tma) Fransızca algorithme “Orta Çağda ondalık sayı sistemine göre son zamanlarda ise belirli kurallara bağlanarak yapılan her türlü hesap işlemi, Harezmi yolu”

“algoritma Fr. Algorithme, is. (algori’tma) mat. “Orta Çağda ondalık sayı sistemine göre son zamanlarda ise iyi tanımlanmış kuralların ve işlemlerin adım adım uygulanmasıyla bir sorunun giderilmesi veya bir sonuca en hızlı biçimde ulaşılması işlemi, Harezmi yolu.” Güncel Türkçe Sözlükteki son tanımı yazıma almıştım.

Bilişim Terimleri Sözlüğü’nde ise algoritma (İngilizce: algorithm, Fransızca: algorithme) “Bir sorunun çözümü için, sonlu sayıda adım biçiminde iyice tanımlanmış, sonlu bir kurallar kümesi, örn. sin x değerini belirtilmiş bir duyarlıkla hesaplamak için, tümüyle belirlenmiş bir aritmetiksel yordam. IX.yüzyılda Orta Asya’da Harizm bölgesinde yaşamış matematikçi Muhammed bin Musa Al-Harizmi’nin adından gelen terim.” diye tanımlanmış.

Bu açıklamaları verdikten sonra tekrar S.Frederick Starr’ın, “Kayıp Aydınlanma" isimli kitabından paylaşımlara devam edelim.

“Harezmi hayattayken katipler matematik, gökbilimi ve coğrafya hakkındaki dört büyük eserini defalarca istinsah etmişlerdi. Bu nüshalar Hindistan’dan İspanya’ya kadar merakla okunuyorlardı. Fakat zaman içerisinde Harezmi’nin aritmetikle ilgili yazdığı eserlerin asıl nüshaları yok olmuştur. Sadece cebir ve coğrafya ile ilgili eserlerinin Arapça asıllarının birer nüshası günümüze ulaşmıştır. Diğer eserlerinin kötü talihinin sebebi kargaşalar, kültürel istikrarsızlık ve Aydınlanma Çağı’nın sonu ile modern dönem arasında Arap dünyasının büyük kısmıyla Orta Asya’yı saran çöküş olsa gerektir. Hatta Memun’un parlak çağından üç asır sonra Bağdat’ta yaşayan ikisi İngiliz biri İtalyan olmak üzere üç meraklı ve yürekli araştırmacı olmasaydı bu başyapıtların hiçbiri elimizde olmayabilirdi.

Bathlı Adelard (1080?-1152?) kariyerine sıradan bir orta çağ araştırmacısı olarak başlamıştı… İlk olarak Fransa’ya ve İtalya’ya, oradan Antakya’ya doğu Akdeniz’in diğer kentlerine seyahat etmekle geçirmişti. Seyahatinden elinde Harezmi’nin aritmetik kitabı ile İspanya’daki bir Arabın çıkarttığı Harezmi’nin gökbilimi tablolarının kısaltılmış versiyonu ile dönmüştü. Hiç vakit kaybetmeden her iki kitabı da Latinceye tercüme etmişti. Bu iki eserin İngiltere ve Kıta’da vazgeçilemez eserler arasına girmeleriyle Harezmi’nin matematik hakkındaki kitabı kendi alanında on altıncı asra kadar Avrupa’daki ilk okutulan ders kitabı olmuştu. (s.232)

Adelard’dan bir kuşak sonra bu ‘yeni’ (aslında o dönemde üç yüz yıllıktı) ilme hevesli bir başka İngiliz Chesterli Robert bu eserleri bulabilmek ümidiyle İspanya’ya gitmişti. İspanya’da Harezmi’nin Cebir kitabı ile karşılaşan Robert, Arapçaya tam hâkim olmadığı için bir açının işlevini ifade eden Hinduca kelimenin Arapça versiyonunu hatalı tercüme ederek bize sine (sinüs) adlı trigonometri terimini bırakmıştı. Yine de Robert’in tercümesinden sonra Avrupa’da hem teorik hem de pratik disiplinler olarak geometri ve trigonometriye olan ilgi artmıştı…

Bu büyük mütercimler eliyle Harezmi’nin Arapça asıllarının neredeyse tamamı kaybolmuş olan başlıca eserleri asırlar boyunca Latincede muhafaza edilmiştir. İki Arapça orijinal nüshalarıyla birlikte bu baskıları sayesinde Harezmi’nin başarısının derinliğini daha iyi anlamak mümkün olmaktadır.

Harezmi hem Yunan düşünürlere hem de kendisinden iki asır önce farklı türlerdeki lineer denklemleri çözmüş olan Hintli matematikçi Brahmagupta’ya (598-668) olan borcunun bilincindeydi… Harezmi’nin en büyük başarısı cebire özel bir yer kazandırmış, cebiri etkileyici bir anlaşılırlıkla izah etmiş ve bir dizi önemli probleme özgün çözümler getirmiş olmasıydı. Genel olarak bakıldığında cebiri dönüştürmüştü… Harezmi’nin başlangıç denklemleri her ne kadar bize basit gelse de, bu denklemler ‘bu tarz cebirsel hesaplamalardaki ilk teşebbüslerdi’ ve ikinci dereceden denklemler, cebirsel hesaplamalar, belirsiz analiz teorisinin ve cebirin birçok günlük probleme uygulanabilmesinin kapısını aralamıştı. Bu çarpıcı yenilik gelecek için ufuk açıcı olacak, daha sonra gelişecek olan bilimin temelini teşkil edecekti.

Matematik üzerine yazdığı ayrı bir başlıksız eserde Harezmi Hint rakamlarının ondalık sisteminin benimsenmesinin en isabetli karar olacağını öne sürmüş ve bu sistemin matematikte kullanılabilmesi için kuralları belirlemiştir. Bathlı Adelard’ın Latince tercümesine ‘Dixit Algoritmi’, yani ‘Harezmi böyle dedi’ ifadesiyle başlamıştır. Buna bağlı olarak hesaplamalarda yetersiz kalan eski Roma rakamlarının kullanılmasına itiraz eden bu ‘yeni matematiğe’ ulaşmış orta çağ bilgeleri kendilerini ‘Algoritmist’ (Algoritmacılar) diye adlandırmaya başlamışlardı. Harezmi’nin Hint rakamlarının kullanımını göstermesi matematik için bir müdafaa olarak görülmüş ve bu rolüne bağlı olarak da ismi Algoritma ile eşleşmişti.

Harezmi, Memun’un dünyanın boylam derecesini hesaplamaları için bir araya getirdiği ekipte Habeş ve Fergani ile birlikte merkezdeki isimlerden birisi olmuştu. Bu ekipteki rolünden ötürü adı gökcisimlerinin boyutları ve dünyaya olan uzaklarının hesaplanması ile birlikte anılır olmuştu. Bu konularda elde ettiği figürler Habeşinkiler de dahil olmak üzere önceki tahminlerden açık ara daha isabetliydi.

Harezmi’nin uygulamaya dönük gökbilimcilerden olduğu kesindir… Harezmi’yi yeryüzü gibi kavisli yüzeyleri de kapsayan üçgen meselelerini muhatap alan küresel trigonometri alanını geliştirmeye teşvik edenin Memun’un projesi olduğu açıktır.

Bu durum göz önüne alındığında Harezmi’nin gökbilimine olan katkısının saha gözleminden ziyade yedinci asırda yaşamış Racastanlı Hint gökbilimci Brahmagupta’nın eserleri üzerine çalışması ve tahlil etmesi ile gerçekleştiği söylenebilir. Cebir, trigonometri ve negatif sayılar gibi ilgili alanlarda Çinli bilim adamlarının çalışmalarından da istifade edebilirdi ama bu eserler Çin’in dışına o dönemde henüz çıkmamıştı… Harezmi’nin yaşadığı dönem Arapça yazan bilim adamları ve alimlerin kadim Yunan ilmini yeniden keşfettikleri dönem olarak bilinir… İşte bu önemli kültürler arası projeyi yönlendiren başlıca kimseler Harezmi ve diğer Orta Asyalı bilim adamlarıydı. (s.235-237)

Haftaya devam…

Yazarın Diğer Yazıları

  • Türk Kültür Coğrafyası-1 - 06 Temmuz 2025
  • Türkoloji ve Dil-2 - 28 Haziran 2025
  • Türkoloji ve Dil - 15 Haziran 2025
  • Türklük Bilimi Üzerine - 08 Haziran 2025
  • Türklük Bilimi/Türkoloji - 01 Haziran 2025
  • Türkler Hakkında - 25 Mayıs 2025
  • Türklerde Sosyal Yapılar - 18 Mayıs 2025
  • Kültür Milliyetçiliği - 11 Mayıs 2025
  • Ekonomi Savaşları - 04 Mayıs 2025
  • Kritik Madde Savaşları - 27 Nisan 2025
  • Buharî'nin Ebu Hanife Düşmanlığı - 20 Nisan 2025
  • İnancımız ve Çelişkilerimiz-3 - 13 Nisan 2025
  • İnancımız ve Çelişkilerimiz-2 - 06 Nisan 2025
  • İnancımız ve Çelişkilerimiz-1 - 30 Mart 2025
  • Hüccet mi Kudret mi? - 23 Mart 2025
  • Türkler (Halklar-Boylar)-4 - 16 Mart 2025
  • Türkler (Halklar-Boylar)-3 - 09 Mart 2025
  • Türkler (Halklar-Boylar)-2 - 02 Mart 2025
  • Türkler (Halklar-Boylar)-1 - 23 Şubat 2025
  • Türklerin Soy Kütüğü - 16 Şubat 2025
  • 1
  • 2
  • 3
  • 4
  • 5
  • 25
ilan.gov.tr
Gazete arşivi için üye girişi yapmanız gerekmektedir.
Köşe Yazarları
Toplu Sözleşme Sosyal Medya Anketi
Kadriye Demirel (AES Antalya il Temsilcisi , Eğitim koçu)
Toplu Sözleşme Sosyal Medya Anketi
Aziz Dolu Atabey
Aziz Dolu Atabey
Türkler bin boydur biri de Moğol'dur
Yaşar YENİÇERİOĞLU UAEF Başk
Yaşar YENİÇERİOĞLU UAEF Başk
Türk Kültür Coğrafyası-1
Remzi ÖZMEN TES İst 8 Nolu Şb. Bşk, Kamu-Sen İst eski Bşk
Remzi ÖZMEN TES İst 8 Nolu Şb. Bşk, Kamu-Sen İst eski Bşk
Memur Emeklisi Cezalı mıdır?
Reyhan Yıldız Eğitimci Yazar
Reyhan Yıldız Eğitimci Yazar
Hayatın Satır Araları: Gündelik Anların Derinliği
Yusuf İPEKLİ
Yusuf İPEKLİ
Araç muayenesi
Cahit Akdoğan Giresun Valiliği Esk.Halkla İliş. Md
Cahit Akdoğan Giresun Valiliği Esk.Halkla İliş. Md
Diyanetten Alkışlanacak Cuma Hutbesi
Birliğimize Kast Edenlere Verilen Değeri, Anlamak Mümkün Değil
Mehmet ARSLAN Eğitim Yönetimi Ve Planlama uzmanı
Birliğimize Kast Edenlere Verilen Değeri, Anlamak Mümkün Değil
Avrupa Turundan Fransa Paris
Canan ÖZDEMİR Uzman Sosyolog
Avrupa Turundan Fransa Paris
Haydut Devlet İsrail Bölgede Barışı Ve İstikrarı Engelliyor
Misafir Yazılar
Haydut Devlet İsrail Bölgede Barışı Ve İstikrarı Engelliyor
Ankara, Adam Gibi Dinle!
Orhan KILIÇOĞLU
Ankara, Adam Gibi Dinle!
Siyonizm Nedir Ve Siyonizmin Tarihçesi
Av.Faruk Ülker Ümraniye Türk Ocağı Eski Bşk
Siyonizm Nedir Ve Siyonizmin Tarihçesi
Siyasi Bir Durum Değerlendirmesi
Ali Kemal Gül
Siyasi Bir Durum Değerlendirmesi
Büyük Orta Doğu Yangını
Türk Ocakları'ndan
Büyük Orta Doğu Yangını
Kerbela Çeşmesi
Şerife Güven
Kerbela Çeşmesi
Bayramın Kutlu Olsun
Köksal Cengiz
Bayramın Kutlu Olsun
Trabzon'umuzu-Rum ve Pontus diye bilenlere!..
Şevket Sezer
Trabzon'umuzu-Rum ve Pontus diye bilenlere!..
Çok Okunan Haberler
Öğretici: Açlık Sınırı 26.115 TL, Yoksulluk Sınırı 85.066 TL Olmuşken Refah Payı Şarttır!
Öğretici: Açlık Sınırı 26.115 TL, Yoksulluk Sınırı 85.066 TL...
Konya'da sağlık skandalı: Hastasından ameliyat parası isteyen doktora gözaltı!
Konya'da sağlık skandalı: Hastasından ameliyat parası isteyen doktora...
Haziran enflasyonu TÜİK'e göre yıllık yüzde 35, ENAG'a göre yüzde 69
Haziran enflasyonu TÜİK'e göre yıllık yüzde 35, ENAG'a göre yüzde...
Ana Sayfa
GÜNDEM
KAMU
SENDİKA
DÜNYA
EKONOMİ
SİYASET
HUKUK
TÜRK DÜNYASI
EĞİTİM
MEMURLAR
Köşe Yazarları
Foto Galeri
Video Galeri
Biyografiler
Üye Paneli
Günün Haberleri
Arşiv
Gazete Arşivi
Anketler
Gazete Manşetleri
  • EKONOMİ
  • HUKUK
  • KAMU
  • MEMURLAR
  • SENDİKA
  • TÜRK DÜNYASI
  • Foto Galeri
  • Video Galeri
  • Köşe Yazarları
  • Biyografiler
  • Üye Paneli
  • Günün Haberleri
  • Arşiv
  • Gazete Arşivi
  • Anketler
  • Gazete Manşetleri
sanalbasin.com üyesidir

  • Rss
  • Künye
  • İletişim
  • Çerez Politikası
  • Gizlilik İlkeleri

Sitemizde bulunan yazı , video, fotoğraf ve haberlerin her hakkı saklıdır.
İzinsiz veya kaynak gösterilemeden kullanılamaz.

Yazılım: Tumeva Bilişim